Από "την τέχνη της Nicole Kindman" στην Ποίηση του The Return

Δύο περιστατικα:

Το πρώτο. Στα 2001 έτυχε να παρακολουθήσω τον λόγο της Νικόλ Κίντμαν κατά την παραλαβή του βραβείου Οσκαρ για το Μουλάν Ρουζ. Έκλεισε την ομιλία της με την εξής φράση:

Η Τέχνη... Ευτυχώς που υπάρχει και η Τέχνη.

Το δεύτερο. Έναν περίπου μήνα αργότερα έτυχε να βρεθώ σε κεντρικό αθηναϊκό βιβλιοπωλείο κατά την παρουσίαση της καινουργιας συλλογής μιας γνωστής ελληνίδας ποιήτριας. Στο τέλος της παρουσίασης και κατά την υπογραφή των βιβλίων, σ' ενα διάλογο που είχε με μια θαυμάστριά της, η ποιήτρια τη ρώτησε:

Γράφεις και κανένα ποίημα όταν είσαι στεναχωρημένη;

Θυμήθηκα τα δύο περιστατικά εξ αφορμής του χθεσινού ποστ του/της The Return (να με συμπαθά για την άγνοια) με τίτλο Το Ποίημα-Πειραματόζωο. Κι ο λόγος είναι γιατί στο ποίημα αυτό βρίσκω εκφρασμένο με τον καλύτερο τρόπο (αυτον που ο Πετεφρής στα σχόλια καλεί οργανική επαλληλία) τη ριζική μου διαφωνία με την προσέγγιση της τέχνης, και πιο συκεκριμένα της ποίησης, που τα δύο παραπάνω περιστατικά προκρίνουν.

Η τέχνη, για μένα τουλάχιστον, δεν υπάρχει ευτυχώς ή δυστυχώς. Υπάρχει όπως υπάρχει, με τον τρόπο που υπάρχει χωρίς να είναι επιφώνημα όπως όταν λέει κανείς Ευτυχώς υπάρχουν οι γυναίκες/τα ταξίδια/το κρασί/τα ναρκωτικά... . Δεν είναι λησμονια ποετάστρων και κλαψιάρηδων, ούτε και παρηγοριά, θάλαμος ανάρρωσης, σανατόριο ή καταφύγιο. Πολύ δε περισσοτερο δεν είναι διασκέδαση.

Γράφει ο/η The Return:

Η ποίηση όταν γραφεται, καλείται
Πείραμα μυστικό που κανει εν εαυτώ
Κατα τους μέν βεβαίως ο Θεός
κατα τους δε η ιστορία
(...)

Για μένα δεν ισχύει
Ούτ' ακριβώς το πρώτο
Ουτ' ακριβώς το δεύτερο

Κι ας μετέχουν το ένα και το άλλο

Και τρίτο δεν υφίσταται ασφαλώς

Η ποίηση (γιατί αυτη μ' ενδιαφέρει εδώ που μιλάω για την τέχνη) είναι βάσανο κι αγωνία του καλλιτέχνη. Ως τεχνίτη, χρειάζεται να τον αφήσεις ήσυχο κι απομονωμένο όταν πρέπει να δουλέψει τα εκφραστικά του μέσα, τη γλώσσα του, τη μυθολογία του, τον ψυχικό του κόσμο, με μια λέξη όλα όσα αποτελούν την υπόστασή του, και που αν δεν δουλευθούν δεν θα μπορέσει να εκφράσει ποτε, τίποτα ο ίδιος. Κανένας καλλιτέχνης δεν μπορεί να καταργήσει την εσωτερική αυτή προσήλωση. Την ίδια ώρα όμως, δεν σημαίνει οτι δύναται να γυρίσει την πλάτη του στη ζωή. Γιατί τα πράγματα που γυρεύει και προσπαθει να εκφράσει με τα μέσα που ψάχνει ν'αντλήσει από τον ίδιο του τον εαυτό, είναι ακριβώς οι περιπέτειές του εντός ενός κόσμου που έχει κι αυτός τις δικές του περιπέτειες. Σε τούτο νομίζω το σημείο έγγυται και η ουσία της της ποίησης και της τέχνης.

Γράφει ξανά ο/η The Return:

Κι εν τέλει ποιος
ο πειρώμενος και ποιο το πείραμα;

(...)

Ακίνητος βλέπω
Ακίνητος παρακολουθώ

Αν κάτι τελικά είναι ποίηση (και τέχνη γενικότερα), αυτό δεν είναι άλλο από την αγωνία για τον άνθρωπο (ή την ανθρωπιά, αν προτιμάς) στον ανοικτό χώρο της Συνείδησης του Καλλιτέχνη. Κι όταν λέω Συνείδηση του Καλλιτέχνη, δεν εννοώ την ιδιωτική συνείδησή του (- με αυτόν τον τρόπο λογαριαζω εκείνη του ποετάστρου και κλαψιάρη), αλλά την παράσταση μιας κινούμενης πλατείας απ' όπου περνάει κι ο ίδιος και πολύς κόσμος, και ο ήλιος και η βροχή και τ' ανθρώπινα σώματα και ο χρόνος και τα γεγονότα του κόσμου. Με δυο λογια, μια κινούμενη πλατεια στην οποια όλα τούτα συναντώνται σε μια εικόνα, κάμποσο grotesque. Και Καλλιτέχνης είναι εκείνος που ανοίγει την πόρτα της ιδιώτευσης του, αφήνει πίσω του την προσωπική του πνευματική και αισθηματική κρίση, που όλοι δίχως άλλο οι άνθρωποι περνούν, και βγαίνει έξω σε τούτη την πλατεία του κόσμου για να κοιτάξει από τα έξω προς τα μέσα τον εαυτό του. Βγαίνει έξω, στήνει το παρατηρητήριό του κι από κεί παρακολουθει την κίνηση για να την εκφράσει. Κι είναι ακριβώς αυτή η στιγμή της έκφρασης της κίνησης που τον προϋποθετει και τον αναγκάζει να μείνει ακίνητος, ισορροπημένος σα γέφυρα ίσια, στρωτή και σταθερή ανάμεσα στον έξω και τον μέσα κόσμο. Γιατί, εκράζοντας το έξω απ' αυτόν, λέει το μέσα του με το διάμεσο της γλώσσας.

Έχω παράλληλα στο μυαλό μου την αίσθηση ενός άλλου ανθρώπου σε μια άλλη πλατεία, αυτήν ενός κινηματογράφου, όπου ακίνητος και καθισμένος στην θέση του αφουγκράζεται τις επι της οθόνης εικόνες. Εκείνες που μια δέσμη φωτός απο έναν προτζέκτορα κάπου πίσω του κουβαλά και ξετυλίγει μπρος του. Με τον ίδιο τρόπο κι ο καλλιτέχνης αφουγκράζεται τον μέσα κόσμο όπως αυτός αντανακλάται στην φωτεινή δέσμη της παρακολούθησης κι έκφρασης της κινούμενη πλατείας.

Κι έτσι ακυρώνει και καταργεί το σύνορο που χωρίζει το προσωπικό απο το Ανθρώπινο.

Κι έτσι λυτρώνεται.